Büyük Anadolu Sofrası

Malum son dönemde çok konuşuldu, oldukça popüler günler geçirdi… Hatta bir dönem dünya trendi oldu bile diyebiliriz ona…

Hatta artık adını duymaktan sıkılır bile olduk, derinliği olmayan mutfak sohbetlerinin baş tacı oldu… 12.000 Yıl öncesine dayanan ilk medeniyet yerleşimi olduğu düşünülen, düşünülmenin de ötesinde tüm bulguların buna işaret ettiği muazzam tapınak: Göbeklitepe…

Peki arkeoloji tarihinin hiç kuşkusuz en önemli buluntularından olan Göbeklitepe’nin bizim için anlamı ne? Yani Anadolu medeniyetleri açısından değerlendirdiğimizde sadece bilinen en eski ve ilk yerleşim Urfa dolaylarında gerçekleşmiştir diyebilmemiz mi? Yoksa çok köklü bir medeniyetin mirasçıları olduğumuz mu?

Ben buna farklı bir açıdan yaklaşmaya çalışacağım; geçtiğimiz günlerde BBC yapımı bir belgesel bana tüm bunları başka bir yönden düşündürttü. Aslında belki bildiğimiz ama parçalarını belki de tam birleştiremediğimiz ve belki de unuttuğumuz bir konu diyebilirim buna…

Moğolistan’da Tanrı dağlarının gölgesinde, kıl çadırda yaşayan Kazak kökenli bir aile… Kartal yetiştiriciliği yapıyorlar, bu kartallara Kazakça’da ve Moğolca’da ortak verilen isim Bürkut. Bürkutla dağ tavşanı, dağ koyunu ve keçisi, tilki avı yapıyorlar. Büyük Türk coğrafyası açısından oldukça köklü ve büyük bir gelenek diyebiliriz. Bu konuda belgesel çeken ekip, bu ailenin çadırına konuk oluyor. Gelelim bunun Büyük Anadolu sofrasını ilgilendiren kısmına. Ailenin annesi, misafirlerine odun sobası üzerinde koyunun özellikle baş ve boyun kısmından oluşan bir yahni yapıyor. Uzun ve sakin pişirim tekniği ile odun ateşinde 2 saat kadar kazanda pişen yahniyi ailenin reisi kendi elleri ile servis ediyor, paylaştırıyor.

Bu misafir ağırlama şeklinde anne yemeği yapan, baba adaletli bir şekilde sofraya dağıtan rolüyle karşımızda. Çok tanıdık, çok bildik ve çok Anadolu. Ama bunun ötesinde misafirleri için pişirdikleri yemeğe gelirsek; adı beşparmak… Kazakçada, Özbekçede, Türkmencede ve Türkçemizde adı beşparmak bu yemeğin. Ve tartışmasız ki, ortak sofra kültürümüzün eseri olan bu beşparmak adını elle yenen bir yemek olmasından alıyor.

Atıfta bulunduğu etimolojik iki konu var; birincisi yemeğin elle (beş parmağı kaşık yapmakla) yenmesine, ikincisi yemeğin lezzetine; hani çok güzel yemekler için “parmaklarınızı bile yersiniz” deriz ya işte o deyişe atıfta bulunmakta. Moğolistan’dan çıkıp, binlerce kilometre ötedeki Anadolu’ya geldiğinizde aynı pişirme yöntemiyle yapılan şölenlerde, düğünlerde misafire ikram edilen kuyu kebabımız, Diyarbakır tavamız, sini kebaplarımızın da çoğu yerde bilinen adları beşparmak kebabıdır.

Bunu hafızalarımızda yer etmiş güzel bir örnekle tamamlamak istiyorum; bu vesile ile büyük ustalar Nesli Çölgeçen, Yavuz Turgul ve Şener Şen’e büyük bir selam da çakmış olayım. Züğürt Ağa filminden bir kare, Haraptar köyü ağasının her güreşinden sonra kurdurduğu yer sofrasında köylülerine ve misafirlerine ikram ettiği et yemeği; işte size beş parmak.

Bu toprakların arkeolojik buluntuları, Göbeklitepe, Aslantepe, Çatalhöyük ve daha niceleri… Aslında hepsi diyor ki; Anadolu ve Mezopotamya coğrafi olarak medeniyetlerin beşiği olmuş, dolayısıyla her kültüre ev sahipliği yapmış coğrafyalardır. Ve elbette ki Anadolu sofrası dünyanın en köklü ve en zengin sofrasıdır.